MANTEN JAWA

Tatacara panggih/ temon adap kejawen urut-urutanipun inggih punika (1) gantalan, (2) Ngidak Wiji Adi, (3) Mijil Suku, (4) Pupukan Toya Sekar Setaman, (5) Singepan Sinudur, (6) Bobot Timbang, (7) Ngombe/Nginum Rujak Degan, (8) Kacar-Kucur, (9) Dulang-dulangan, (10) Sungkeman.
Tumrap keratin Surakarta utawi Sala, kinanipun, pasrah-panampi panganten priya punika boten wonten.Menawi sampun sami celakipun, panganten sami ambalang gantalan. Pambalangipun panganten priya dhateng panganten putri kaangkah kapeneraken ing dhadha, punika werdinipun angener dhateng jantungipun estri. Anelakaken sihipun priya dhateng ingkang kaemong. Mila gantaling panganten priya winastan gondhang asih-gondhang tutur (gantal ingkang cinepeng penganten priya winastan gondhang tutur, dene gantal ingkang cinepeng panganten estri sinebat gondhang asih).
Sasampunipun sami mbalangaken gantal, panganten priya lajeng ngidak tigan ayam ngantos pecah. Punika werdinipun sageda ingkang dhaup anggadhahi turun. Kalimrah ugi dipunwastani “Ngidak Wiji Adi/ ngidak Wiji Dadi”.
Sukunipun panganten priya dipun wijiki panganten putri, punika minangka pratela bektinipun estri dhateng priya, dipunwastani “Mijil Suku”
Pupukan Toya Sekar Setaman, punika putri lajeng anyarati panganten putrid mawi cara tanganipun penganten putri kacelupaken ing toya sekar setaman kapupukaken ing githokipun penganten kalih-kalihipun. Punika minangka pracihna pitepanganipun penganten priya lan wanita ingkang sineksen dening Dewaning warih: Hyang Baruna(Kajawen) utawi Nabi Kilir (agami Islam).
Sinengepan Sinudur, panganten kajejeraken majenipun tumuju patanen, priya wonten tengen, putri wonten kiwa. Biyungipun panganten putri anggandheng panganten kekalih mawi sindur kasingepan ing pundhakipun, terus kaboyong dhateng patanen.
Bobot Timbang, saderengipun penganten linggih jejer wonten sangajengipun patanen, Bapa ngrumiyini linggih (lenggah)satengahing petanen perlu nindakaken tatacara Bobot Timbang. Tumindakipun, penganten priya nempel linggih ing dhengkulipun pupu tengen bapa, penganten putri ing dhengkulipun kiwa. Biyung linggih (lenggah). Sangajengipun sarwi pitaken (matur) “Abot endi bapake?” dipun wangsuli “Padha bae”. Punika tegesipun boten wonten bedanipun ing antawisipun anak piyambak kaliyan mantu. Kalajengaken ngabekten.
Ngombe Rujak Degan. Ngombe Rujak Degan mila mendhet rujak degan, anglajengaken pirantos siraman ing ngajeng . Tegesipun kajawi anyembuh reresik ugi dados saranaanyenyeger badan Mila salebeting tatacara punika, nalikanipun bapa nedha rumiyin, biyung pitaken”Kepriye rasane, pakne?”. Dipunwangsuli “ Seger sumyah nyumrambahi wong saomah.” Rujak degan lajeng kalorodaken biyung lajeng anganten priya lan estri.
Kacar-kucur. Pirantosipun sawernanipun arta kumrincing kacampur uwos jene, kacang kawak, kedhele kawak. Punika erdinipun anggemeni bandha minangka salah setunggalipun sarana kekah lan santosaning adegipun bale griya.
Dulang-dulangan, tata cara nedha sekul rending, kalimrah winastan dulang-dulangan, mengku kajeng pasemon manunggalipun priya-wanita.
Ingkang pungkasan Sungkeman, temanten kakung lan temanten putri sungkem dhateng tiyang sepuhipun.
(Kapethik saking Panyebar Semangat. 2007. 48:43)

WACANA JAWA

WACANA

A.       Wacana Basa Jawa Gagrag Anyar miturut Robert Longacre yaiku:

a.         Wacana Naratif yaiku wacana kang isine mratelakake lan  ngandharake bab- bab kanthi awujud crita.

Tuladha: Siaran Basa Jawa ing RRI kang nyritakake Obrolan Pak Besut,Siaran Pradesan lsp.

b.        Wacana Prosedural yaiku wacana kang isine nerangake cara-carane kang kudu ditindakake amrih becike.

Tuladha : Resep Nggawe Tempe, Carane Ngingu Bebek, Carane Nandur Anggrek lsp.

c.         Wacana Hortatori yaiku wacana kang isine kanggo narik kawigaten sing maca kareben nindakake karepe si juru tulis.

Tuladha : Wacana Dakwah Muslim, Wacana Partai Politik, Wacana Siraman Rohani.

d.        Wacana Ekspositori yaiku wacana sing isine nerangake bab-bab kang prelu dimengerteni karana migunani saengga bisa dijupuk kesimpulane.

Tuladha: Artikel Ing Majalah Jaya Baya, Artikel Bab Pari Bibit Unggul lsp.

e.         Wacana Dramatik yaiku wacana sing isine bab crita kang bisa dipanggunake kanthi wujud pirembugan, solah bawa para pelakone.

Tuladha: Lakon Kethoprak Babad  Diponegoro, Lakon Wayang Wong Srikandhi Larasati lsp.

f.          Wacana Epistolari yaiku wacana sing isine awujud layang.

Tuladha: Layang Iber-iber, Layang Paturan, Layang Ulem lsp

g.         Wacana Seremonial yaiku isine ngemot tata cara bab upacara kang wigati.

Tuladha : Ular-ular Penganten, Upacara Ngiring Jenasah, Upacara Wisuda Sarjana lsp.

B.       Basa kang Kanggo ing Wacana yaiku:

a.         Wacana nganggo Basa Jawa Kuna utawa Kawi ( abad 9 nganti abad 18 ).

  • Ditulis nganggo Jawa Kuna kacampur Sansekerta. Tuladha : tulisan neng watu taun 731 saka utawa 809 masehi ing Dieng.
  • Ditulis ing godhong Lontar. Tuladha : Kitab Canda-Karana, Kitab Dasanama ( 700 saka), Kitab Ramayana

( 820-832 saka ).

b.        Wacana Basa Jawa Tengahan utawa Kawi Muda (abad 15 nganti abad 16 ) Tuladha: Kitab Tantu Panggelaran, Kitab Pararaton

c.         Wacana Jawa Baru ( abad 16 ).Tuladha : Serat Cebolek, Babad Giyanti, Serat

Arjunasasra, Serat Centhini, Serat Babad Mentawis lsp.

C.        Wacana miturut bentuk gubahane yaiku:

a.         Prosa- Jawa Kuna tuladha: Agastya Parwa,Brahmandhapurana,Uttarakandha,Kitab  Parwa

–          Jawa Tengahan tuladha : Pararaton, Calon Arang, Tantu Panggelaran.

–          Jawa Baru tuladha: Serat Riyanto, Ngulandara, Gerilya lsp

b.        Puisi- Jawa Kuna tuladha:  Ramayana kakawin, Bharatayuda Negarakertagama

  • Jawa Tengahan, tuladha : Serat Dewaruci,Serat Kidung Sudamala.
  • Jawa Baru ,tuladha : Tembang Macapat, Babad Giyanti, Serat Cemporet,Serat

Nayaka Lelana.

  •    Jawa Baru, tuladha : Geguritan

D.       Wacana miturut jenise yaiku:

a.         Kisah , yaiku crita pengalamaning urip si pangripta. Tuladha: Serat Nayaka Lelana.

b.        Riwayat, yaiku crita riwayate si pangripta, utawa priyayi luhur sing dihurmati rakyate. Tuladha: Serat Riwayate Rangga Warsita.

c.         Dongeng kaperang dadi 3 yaiku:

-Fabel (  nyritakake uripe para kewan ) tuladha: Tantri Kamandaka,Dongeng Sato Kewan, Si Kancil.

-Legenda( nyritakake asal-usul dumadine alam, kutha lsp ) tuladha: Kedadeyane Kutha Banyuwangi, Baturaden, Asale Rawa Jimbung lsp.

-Mitos ( nyritakake Dewa-dewi ) tuladha : Ajisaka, Nyi Rara Kidul.Jaka Tarub.

d.        Babad , yaiku crita sejarah. Tuladha: Babad Mentawis, Babad Tanah Jawi, Babad Segaluh.

e.         Pakem , yaiku crita ing pedhalangan utawa bab lakon wayang.Tuladha : Dewa Ruci,Gathutkaca Lair, Bima Bungkus.

f.          Kethoprak utawa Sandiwara yaiku crita babad, roman kang dilakokake.Tuladha : Angling Darma,Kleting Kuning, Timun Mas.

g.         Roman lan Crita Cekak, yaiku crita sing nggambarake lelakone uripe manungsa. Tuladha : Serat Kamandaka, Serat Panji Semirang, Serat Pranacitra.

h.        Wacana Pengetahuan, yaiku kanggo maratelakake bab ilmu kang migunani. Tuladha: Serat Primbon Batal Jemur Addammakna, Kitab Wrettasancaya.

i.          Niti yaiku kanggo mratelakake tuntunan kasusilan. Tuladha: Nitisastra.

j.          Sasana, yaiku kanggo pituturing para pemimpin. Tuladha: Kitab Niti Praja, Kitab Asta Brata.

k.        Tutur, yaiku ngemot piwulang agama, mistik, kebatinan, sufi. Tuladha : Sang Hyang Kamahayanikan, Brahmandhapurana,Suluk Wujil,Suluk Malang Sumirang

l.          Epos utawa Wiracarita yaiku ngemot piwulang kepahlawanan. Tuladha: Epos Ramayana, Epos Mahabharata.Pangeran Diponegoro.

1.        GANCARAN yaiku awujud crita ana ing crita cekak,novel,crita sambung, crita misteri,roman sacuwil lsp.

Gancaran kang kasebut dongeng kaperang dadi 6 yaiku:

a.         Fabel

Fabel yaiku dongeng critane kewan sing nggambarake watak wantune lan adat tata carane manungsa.

Tuladha: Sato Kewan, Serat Kancil,Peksi Glathik lsp

b.        Sage

Sage yaiku dongeng sing isine ana gegayutane karo sejarah, nanging akeh wuwuhane.

Tuladha: Candhi Sewu, Kembang Wijayakusuma, Rara Mendut lsp.

c.         Mite

Mite yaiku dongeng sing nyritakake kapercayan jaman kuna sing gegayutan karo dewa-dewi lan manungsa sarta bab-bab sing aneh.

Tuladha: Nyai Rara Kidul, Dewi Sri, Jaka Tarub

d.        Legende

Legende yaiku dongend sing nyritakake dumadine alam utawa kahanane alam.

Tuladha: Rawa Pening, asal-usule kutha Banyuwangi, dumadine Kraton Kartasura

e.         Dongeng lugu

Dongeng lugu yaiku dongeng sing isi critane aneh ora kalebu nalar.

Tuladha: Timun Mas, Cindhe Laras, Kamandaka Jaka Kendhil lsp

f.          Dongeng Gegedhug ( Wiracarita)

Dongeng Gegedhug yaiku dongeng sing nyritakake para satriya linuwih ing jaman biyen.Critane di tambah tambahi, jalaran sing dadi lakonne wong sing diajeni banget.

Tuladha:Siyung Wanara, Panembahan Senopati, Raden Panji Asmarabangun,Pangeran Sambernyawa lsp.

KASUSASTRAN JAWA

1.        Kasusastran Jawa Jaman Bale Pustaka

Kasusastran asale saka tembung sastra tegese tulisan. Kapustakan asale saka tembung pustaka tegese buku,layang,serat. Kapustakan Jawa isine kayata dongeng, crita sejarah, crita bab uripe manungsa, crita wayang, bab piwulang lsp.

Para juru ngarang ing jaman Bale Pustaka lan jaman Kamardikan, napasing kapujanggan kaprebawan dening sesrawungan karo bangsa-bangsa liya lan swasana kamardikan.

a.         Jaman Bale Pustaka ( taun 1920-1940 )

Juru ngarang ing jaman Bale Pustaka yaiku:

-Mas Ngabehi Mangunwijaya, -M.Harjawiraga, -R.T Yasawidagda, -Ki Padmasusastra, -R.B.Sulardi, -Mt.Supardi

b.        Jaman Kamardikan ( taun 1950-1990 )

Juru ngarang ing Jaman Kamardikan yaiku:

-Any Asmara, -Asmarahadi, -Purwono, -N.Sakdani, -Senggono, -R.M Ng.Sri Hadidjaja, -Sudarmono K.D, -A.G.Suharti, -Suparta Brata, -Drs. Sutarno, -Widi Widayat   , lsp

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Aksara Jawa

Aksara Jawa (atau dikenal dengan nama hanacaraka atau carakan) adalah aksara jenis abugida turunan aksara Brahmi yang digunakan atau pernah digunakan untuk penulisan naskah-naskah berbahasa Jawa, bahasa Makasar, bahasa Madura[rujukan?], bahasa Melayu[rujukan?] (Pasar), bahasa Sunda[1], bahasa Bali[rujukan?], dan bahasa Sasak[1]. Bentuk aksara Jawa yang sekarang dipakai (modern) sudah tetap sejak masa Kesultanan Mataram (abad ke-17) tetapi bentuk cetaknya baru muncul pada abad ke-19. Aksara ini adalah modifikasi dari aksara Kawi dan merupakan abugida.

Kelompok aksara

Pada bentuknya yang asli, aksara Jawa Hanacaraka ditulis menggantung (di bawah garis), seperti aksara Hindi. Namun demikian, pengajaran modern sekarang menuliskannya di atas garis.

Aksara hanacaraka Jawa memiliki 20 huruf dasar, 20 huruf pasangan yang berfungsi menutup bunyi vokal, 8 huruf “utama” (aksara murda, ada yang tidak berpasangan), 8 pasangan huruf utama, lima aksara swara (huruf vokal depan), lima aksara rekan dan lima pasangannya, beberapa sandhangan sebagai pengatur vokal, beberapa huruf khusus, beberapa tanda baca, dan beberapa tanda pengatur tata penulisan (pada).

Huruf dasar (aksara nglegena)

Pada aksara Jawa hanacaraka baku terdapat 20 huruf dasar (aksara nglegena), yang biasa diurutkan menjadi suatu “cerita pendek”:

Kelompok aksara

Pada bentuknya yang asli, aksara Jawa Hanacaraka ditulis menggantung (di bawah garis), seperti aksara Hindi. Namun demikian, pengajaran modern sekarang menuliskannya di atas garis.yang biasa diurutkan menjadi suatu “cerita pendek”:

Aksara nglegena
Javanese script - Ha.png

Ha

Javanese script - Na.png

Na

Javanese script - Ca.png

Ca

Javanese script - Ra.png

Ra

Javanese script - Ka.png

Ka

Javanese script - Da.png

Da

Javanese script - Ta.png

Ta

Javanese script - Sa.png

Sa

Javanese script - Wa.png

Wa

Javanese script - La.png

La

Javanese script - Pa.png

Pa

Javanese script - Dha.png

Dha

Javanese script - Ja.png

Ja

Javanese script - Ya.png

Ya

Javanese script - Nya.png

Nya

Javanese script - Ma.png

Ma

Javanese script - Ga.png

Ga

Javanese script - Ba.png

Ba

Javanese script - Tha.png

Tha

Javanese script - Nga.png

Nga

Huruf pasangan (Aksara pasangan)

Pasangan dipakai untuk menekan vokal konsonan di depannya. Sebagai contoh, untuk menuliskan mangan sega (makan nasi) akan diperlukan pasangan untuk “se” agar “n” pada mangan tidak bersuara. Tanpa pasangan “s” tulisan akan terbaca manganasega (makanlah nasi).

Tatacara penulisan Jawa Hanacaraka tidak mengenal spasi, sehingga penggunaan pasangan dapat memperjelas kluster kata.

Berikut ini adalah daftar pasangan:

Aksara pasangan
Pasangan Ha.png

Ha

Pasangan Na.png

Na

Pasangan Ca.png

Ca

Pasangan Ra.png

Ra

Pasangan Ka.png

Ka

Pasangan Da.png

Da

Pasangan Ta.png

Ta

Pasangan Sa.png

Sa

Pasangan Wa.png

Wa

Pasangan La.png

La

Pasangan Pa.png

Pa

Pasangan Dha.png

Dha

Pasangan Ja.png

Ja

Pasangan Ya.png

Ya

Pasangan Nya.png

Nya

Pasangan Ma.png

Ma

Pasangan Ga.png

Ga

Pasangan Ba.png

Ba

Pasangan Tha.png

Tha

Pasangan Nga.png

Nga

Huruf utama (aksara murda)

Pada aksara hanacaraka memiliki bentuk murda (hampir setara dengan huruf kapital) yang seringkali digunakan untuk menuliskan kata-kata yang menunjukkan nama gelar, nama diri, nama geografi, nama lembaga pemerintah, dan nama lembaga berbadan (Kata-kata dalam Bahasa Indonesia yang menunjukkan hal-hal diatas biasanya diawali dengan huruf besar atau kapital. Untuk itulah pada perangkat lunak ini kita gunakan huruf kapital untuk menuliskan aksara murda atau pasangannya)

Berikut ini adalah aksara murda serta pasangan murda:

 

Aksara murda
Javanese script - Na (M).png

Na murda

Javanese script - Ka (M).png

Ka murda

Javanese script - Ta (M).png

Ta murda

Javanese script - Sa (M).png

Sa murda

Javanese script - Pa (M).png

Pa murda

Javanese script - Nya (M).png

Nya murda

Javanese script - Ga (M).png

Ga murda

Javanese script - Ba (M).png

Ba murda

Pasangan
Pasangan Na (M).png

Na murda

Pasangan Ka (M).png

Ka murda

Pasangan Ta (M).png

Ta murda

Pasangan Sa (M).png

Sa murda

Pasangan Pa (M).png

Pa murda

Pasangan Nya (M).png

Nya murda

Pasangan Ga (M).png

Ga murda

Pasangan Ba (M).png

Ba murda

Huruf Vokal Mandiri (aksara swara)

 

Aksara swara
Javanese script - A.png

A

Javanese script - E.png

E

Javanese script - I.png

I

Javanese script - O.png

O

Javanese script - U.png

U

Huruf tambahan (aksara rèkan)

 

Aksara rèkan
Javanese script - Gha.png

Gha

Javanese script - Fa.png

Fa / Va

Javanese script - Kha.png

Kha

Javanese script - Dza.png

Dza

Javanese script - Za.png

Za

Huruf Vokal tidak Mandiri (sandhangan)

 

Nama Sandhangan Aksara Jawa Keterangan
Wulu
Javanese script - Wulu.png
tanda vokal i
Suku
Javanese script - Suku.png
tanda vokal u
Taling
Javanese script - Taling.png
tanda vokal é
Pepet
Javanese script - Pepet.png
tanda vokal e
Taling Tarung
Javanese script - Taling tarung.png
tanda vokal o
Layar
Javanese script - Layar.png
tanda ganti konsonan r
Wignyan
Javanese script - Wignyan.png
tanda ganti konsonan h
Cecak
Javanese script - Cecak.png
tanda ganti konsonan ng
Pangkon
Javanese script - Pangkon.png
tanda penghilang vokal
Péngkal
Javanese script - Pengkal.png
tanda ganti konsonan ya
Cakra
Javanese script - Cakra.png
tanda ganti konsonan ra
Cakra keret
Javanese script - Cakra keret.png
tanda ganti konsonan re

Tanda-tanda Baca (pratandha)

 

Tanda baca Aksara Jawa Keterangan
Adeg-adeg
Javanese script - Adeg-adeg.png
tanda awal kalimat
Pada lingsa
Javanese script - Pada lingsa.png
tanda koma
Pada lungsi
Javanese script - Pada lungsi.png
tanda titik
Pada pangkat
Javanese script - Pada pangkat.png
penanda angka
Pada guru
Javanese script - Pada guru.png
Awalan surat/cerita
Pada pancak
Javanese script - Pada pancak.png
Akhir surat/cerita
Pada luhur
Javanese script - Pada luhur.png
Awal surat untuk derajat lebih tinggi
Pada madya
Javanese script - Pada madya.png
Awal surat untuk derajat sebaya
Pada andhap
Javanese script - Pada andhap.png
Awal surat untuk derajat lebih rendah
Purwa pada
Javanese script - Purwa pada.png
Awalan tembang
Madya pada
Javanese script - Madya pada.png
Tengah tembang (bait)
Wasana pada
Javanese script - Wasana pada.png
Akhir tembang

Gaya Penulisan (Style, Gagrag) Aksara Jawa

Berdasarkan Bentuk aksara Penulisan aksara Jawa dibagi menjadi 3 yakni:

  • Ngetumbar

Aj-ngtmbr.png

  • Mbata Sarimbag

Aj-bs.png

  • Mucuk eri

Berdasarkan Daerah Asal Pujangga/Manuskrip, dikenal gaya penulisan aksara Jawa :

  • Jogjakarta

Aj-jogja.png

  • Surakarta

Aj-solo.png

  • Lainnya

Aj-ngtmbr.png

Aturan baku penggunaan hanacaraka

Penggunaan (pengejaan) hanacaraka pertama kali dilokakaryakan pada tahun 1926 untuk menyeragamkan tata cara penulisan menggunakan aksara ini, sejalan dengan makin meningkatnya volume cetakan menggunakan aksara ini, meskipun pada saat yang sama penggunaan huruf arab pegon dan huruf latin bagi teks-teks berbahasa Jawa juga meningkat frekuensinya. Pertemuan pertama ini menghasilkan Wewaton Sriwedari (“Ketetapan Sriwedari”), yang memberi landasan dasar bagi pengejaan tulisan. Nama Sriwedari digunakan karena lokakarya itu berlangsung di Sriwedari, Surakarta. Salah satu perubahan yang penting adalah pengurangan penggunaan taling-tarung bagi bunyi /o/. Alih-alih menuliskan “Ronggawarsita” (bentuk ini banyak dipakai pada naskah-naskah abad ke-19), dengan ejaan baru penulisan menjadi “Ranggawarsita”, mengurangi penggunaan taling-tarung.

Modifikasi ejaan baru dilakukan lagi tujuh puluh tahun kemudian, seiring dengan keprihatinan para ahli mengenai turunnya minat generasi baru dalam mempelajari tulisan hanacaraka. Kemudian dikeluarkanlah Surat Keputusan Bersama (SKB) tiga gubernur (Jawa Tengah, DI Yogyakarta, dan Jawa Timur) pada tahun 1996 yang berusaha menyelaraskan tata cara penulisan yang diajarkan di sekolah-sekolah di ketiga provinsi tersebut.

Tonggak perubahan lainnya adalah aturan yang dikeluarkan pada Kongres Basa Jawa III, 15-21 Juli 2001 di Yogyakarta. Perubahan yang dihasilkan kongres ini adalah beberapa penyederhanaan penulisan bentuk-bentuk gabungan (kata dasar + imbuhan).

Perubahan Aksara Pallawa ke Aksara-Aksara Nusantara

Perubahan Aksara Pallawa

Perbandingan aksara Jawa dan aksara Bali

Hanacaraka gaya Jawa, aksara-aksara dasar
Hanacaraka gaya Bali, aksara-aksara dasar
Hanacaraka gaya Jawa, aksara-aksara dasar Hanacaraka gaya Bali, aksara-aksara dasar

Penulisan Aksara Jawa dalam Cacarakan Sunda

Cacarakan.png
Ada sedikit perbedaan dalam Cacarakan Sunda dimana aksara “Nya” dituliskan dengan menggunakan aksara “Na” yang mendapat pasangan “Nya”. Sedangkan Aksara “Da” dan “Tha” tidak digunakan dalam Cacarakan Sunda. Juga ada penambahan aksara Vokal Mandiri “É” dan “Eu”, sandhangan “eu” dan “tolong”