Tatacara panggih/ temon adap kejawen urut-urutanipun inggih punika (1) gantalan, (2) Ngidak Wiji Adi, (3) Mijil Suku, (4) Pupukan Toya Sekar Setaman, (5) Singepan Sinudur, (6) Bobot Timbang, (7) Ngombe/Nginum Rujak Degan, (8) Kacar-Kucur, (9) Dulang-dulangan, (10) Sungkeman.
Tumrap keratin Surakarta utawi Sala, kinanipun, pasrah-panampi panganten priya punika boten wonten.Menawi sampun sami celakipun, panganten sami ambalang gantalan. Pambalangipun panganten priya dhateng panganten putri kaangkah kapeneraken ing dhadha, punika werdinipun angener dhateng jantungipun estri. Anelakaken sihipun priya dhateng ingkang kaemong. Mila gantaling panganten priya winastan gondhang asih-gondhang tutur (gantal ingkang cinepeng penganten priya winastan gondhang tutur, dene gantal ingkang cinepeng panganten estri sinebat gondhang asih).
Sasampunipun sami mbalangaken gantal, panganten priya lajeng ngidak tigan ayam ngantos pecah. Punika werdinipun sageda ingkang dhaup anggadhahi turun. Kalimrah ugi dipunwastani “Ngidak Wiji Adi/ ngidak Wiji Dadi”.
Sukunipun panganten priya dipun wijiki panganten putri, punika minangka pratela bektinipun estri dhateng priya, dipunwastani “Mijil Suku”
Pupukan Toya Sekar Setaman, punika putri lajeng anyarati panganten putrid mawi cara tanganipun penganten putri kacelupaken ing toya sekar setaman kapupukaken ing githokipun penganten kalih-kalihipun. Punika minangka pracihna pitepanganipun penganten priya lan wanita ingkang sineksen dening Dewaning warih: Hyang Baruna(Kajawen) utawi Nabi Kilir (agami Islam).
Sinengepan Sinudur, panganten kajejeraken majenipun tumuju patanen, priya wonten tengen, putri wonten kiwa. Biyungipun panganten putri anggandheng panganten kekalih mawi sindur kasingepan ing pundhakipun, terus kaboyong dhateng patanen.
Bobot Timbang, saderengipun penganten linggih jejer wonten sangajengipun patanen, Bapa ngrumiyini linggih (lenggah)satengahing petanen perlu nindakaken tatacara Bobot Timbang. Tumindakipun, penganten priya nempel linggih ing dhengkulipun pupu tengen bapa, penganten putri ing dhengkulipun kiwa. Biyung linggih (lenggah). Sangajengipun sarwi pitaken (matur) “Abot endi bapake?” dipun wangsuli “Padha bae”. Punika tegesipun boten wonten bedanipun ing antawisipun anak piyambak kaliyan mantu. Kalajengaken ngabekten.
Ngombe Rujak Degan. Ngombe Rujak Degan mila mendhet rujak degan, anglajengaken pirantos siraman ing ngajeng . Tegesipun kajawi anyembuh reresik ugi dados saranaanyenyeger badan Mila salebeting tatacara punika, nalikanipun bapa nedha rumiyin, biyung pitaken”Kepriye rasane, pakne?”. Dipunwangsuli “ Seger sumyah nyumrambahi wong saomah.” Rujak degan lajeng kalorodaken biyung lajeng anganten priya lan estri.
Kacar-kucur. Pirantosipun sawernanipun arta kumrincing kacampur uwos jene, kacang kawak, kedhele kawak. Punika erdinipun anggemeni bandha minangka salah setunggalipun sarana kekah lan santosaning adegipun bale griya.
Dulang-dulangan, tata cara nedha sekul rending, kalimrah winastan dulang-dulangan, mengku kajeng pasemon manunggalipun priya-wanita.
Ingkang pungkasan Sungkeman, temanten kakung lan temanten putri sungkem dhateng tiyang sepuhipun.
(Kapethik saking Panyebar Semangat. 2007. 48:43)
Monthly Archives: Juni 2012
WACANA JAWA
WACANA
A. Wacana Basa Jawa Gagrag Anyar miturut Robert Longacre yaiku:
a. Wacana Naratif yaiku wacana kang isine mratelakake lan ngandharake bab- bab kanthi awujud crita.
Tuladha: Siaran Basa Jawa ing RRI kang nyritakake Obrolan Pak Besut,Siaran Pradesan lsp.
b. Wacana Prosedural yaiku wacana kang isine nerangake cara-carane kang kudu ditindakake amrih becike.
Tuladha : Resep Nggawe Tempe, Carane Ngingu Bebek, Carane Nandur Anggrek lsp.
c. Wacana Hortatori yaiku wacana kang isine kanggo narik kawigaten sing maca kareben nindakake karepe si juru tulis.
Tuladha : Wacana Dakwah Muslim, Wacana Partai Politik, Wacana Siraman Rohani.
d. Wacana Ekspositori yaiku wacana sing isine nerangake bab-bab kang prelu dimengerteni karana migunani saengga bisa dijupuk kesimpulane.
Tuladha: Artikel Ing Majalah Jaya Baya, Artikel Bab Pari Bibit Unggul lsp.
e. Wacana Dramatik yaiku wacana sing isine bab crita kang bisa dipanggunake kanthi wujud pirembugan, solah bawa para pelakone.
Tuladha: Lakon Kethoprak Babad Diponegoro, Lakon Wayang Wong Srikandhi Larasati lsp.
f. Wacana Epistolari yaiku wacana sing isine awujud layang.
Tuladha: Layang Iber-iber, Layang Paturan, Layang Ulem lsp
g. Wacana Seremonial yaiku isine ngemot tata cara bab upacara kang wigati.
Tuladha : Ular-ular Penganten, Upacara Ngiring Jenasah, Upacara Wisuda Sarjana lsp.
B. Basa kang Kanggo ing Wacana yaiku:
a. Wacana nganggo Basa Jawa Kuna utawa Kawi ( abad 9 nganti abad 18 ).
- Ditulis nganggo Jawa Kuna kacampur Sansekerta. Tuladha : tulisan neng watu taun 731 saka utawa 809 masehi ing Dieng.
- Ditulis ing godhong Lontar. Tuladha : Kitab Canda-Karana, Kitab Dasanama ( 700 saka), Kitab Ramayana
( 820-832 saka ).
b. Wacana Basa Jawa Tengahan utawa Kawi Muda (abad 15 nganti abad 16 ) Tuladha: Kitab Tantu Panggelaran, Kitab Pararaton
c. Wacana Jawa Baru ( abad 16 ).Tuladha : Serat Cebolek, Babad Giyanti, Serat
Arjunasasra, Serat Centhini, Serat Babad Mentawis lsp.
C. Wacana miturut bentuk gubahane yaiku:
a. Prosa- Jawa Kuna tuladha: Agastya Parwa,Brahmandhapurana,Uttarakandha,Kitab Parwa
– Jawa Tengahan tuladha : Pararaton, Calon Arang, Tantu Panggelaran.
– Jawa Baru tuladha: Serat Riyanto, Ngulandara, Gerilya lsp
b. Puisi- Jawa Kuna tuladha: Ramayana kakawin, Bharatayuda Negarakertagama
- Jawa Tengahan, tuladha : Serat Dewaruci,Serat Kidung Sudamala.
- Jawa Baru ,tuladha : Tembang Macapat, Babad Giyanti, Serat Cemporet,Serat
Nayaka Lelana.
- Jawa Baru, tuladha : Geguritan
D. Wacana miturut jenise yaiku:
a. Kisah , yaiku crita pengalamaning urip si pangripta. Tuladha: Serat Nayaka Lelana.
b. Riwayat, yaiku crita riwayate si pangripta, utawa priyayi luhur sing dihurmati rakyate. Tuladha: Serat Riwayate Rangga Warsita.
c. Dongeng kaperang dadi 3 yaiku:
-Fabel ( nyritakake uripe para kewan ) tuladha: Tantri Kamandaka,Dongeng Sato Kewan, Si Kancil.
-Legenda( nyritakake asal-usul dumadine alam, kutha lsp ) tuladha: Kedadeyane Kutha Banyuwangi, Baturaden, Asale Rawa Jimbung lsp.
-Mitos ( nyritakake Dewa-dewi ) tuladha : Ajisaka, Nyi Rara Kidul.Jaka Tarub.
d. Babad , yaiku crita sejarah. Tuladha: Babad Mentawis, Babad Tanah Jawi, Babad Segaluh.
e. Pakem , yaiku crita ing pedhalangan utawa bab lakon wayang.Tuladha : Dewa Ruci,Gathutkaca Lair, Bima Bungkus.
f. Kethoprak utawa Sandiwara yaiku crita babad, roman kang dilakokake.Tuladha : Angling Darma,Kleting Kuning, Timun Mas.
g. Roman lan Crita Cekak, yaiku crita sing nggambarake lelakone uripe manungsa. Tuladha : Serat Kamandaka, Serat Panji Semirang, Serat Pranacitra.
h. Wacana Pengetahuan, yaiku kanggo maratelakake bab ilmu kang migunani. Tuladha: Serat Primbon Batal Jemur Addammakna, Kitab Wrettasancaya.
i. Niti yaiku kanggo mratelakake tuntunan kasusilan. Tuladha: Nitisastra.
j. Sasana, yaiku kanggo pituturing para pemimpin. Tuladha: Kitab Niti Praja, Kitab Asta Brata.
k. Tutur, yaiku ngemot piwulang agama, mistik, kebatinan, sufi. Tuladha : Sang Hyang Kamahayanikan, Brahmandhapurana,Suluk Wujil,Suluk Malang Sumirang
l. Epos utawa Wiracarita yaiku ngemot piwulang kepahlawanan. Tuladha: Epos Ramayana, Epos Mahabharata.Pangeran Diponegoro.
1. GANCARAN yaiku awujud crita ana ing crita cekak,novel,crita sambung, crita misteri,roman sacuwil lsp.
Gancaran kang kasebut dongeng kaperang dadi 6 yaiku:
a. Fabel
Fabel yaiku dongeng critane kewan sing nggambarake watak wantune lan adat tata carane manungsa.
Tuladha: Sato Kewan, Serat Kancil,Peksi Glathik lsp
b. Sage
Sage yaiku dongeng sing isine ana gegayutane karo sejarah, nanging akeh wuwuhane.
Tuladha: Candhi Sewu, Kembang Wijayakusuma, Rara Mendut lsp.
c. Mite
Mite yaiku dongeng sing nyritakake kapercayan jaman kuna sing gegayutan karo dewa-dewi lan manungsa sarta bab-bab sing aneh.
Tuladha: Nyai Rara Kidul, Dewi Sri, Jaka Tarub
d. Legende
Legende yaiku dongend sing nyritakake dumadine alam utawa kahanane alam.
Tuladha: Rawa Pening, asal-usule kutha Banyuwangi, dumadine Kraton Kartasura
e. Dongeng lugu
Dongeng lugu yaiku dongeng sing isi critane aneh ora kalebu nalar.
Tuladha: Timun Mas, Cindhe Laras, Kamandaka Jaka Kendhil lsp
f. Dongeng Gegedhug ( Wiracarita)
Dongeng Gegedhug yaiku dongeng sing nyritakake para satriya linuwih ing jaman biyen.Critane di tambah tambahi, jalaran sing dadi lakonne wong sing diajeni banget.
Tuladha:Siyung Wanara, Panembahan Senopati, Raden Panji Asmarabangun,Pangeran Sambernyawa lsp.
KASUSASTRAN JAWA
1. Kasusastran Jawa Jaman Bale Pustaka
Kasusastran asale saka tembung sastra tegese tulisan. Kapustakan asale saka tembung pustaka tegese buku,layang,serat. Kapustakan Jawa isine kayata dongeng, crita sejarah, crita bab uripe manungsa, crita wayang, bab piwulang lsp.
Para juru ngarang ing jaman Bale Pustaka lan jaman Kamardikan, napasing kapujanggan kaprebawan dening sesrawungan karo bangsa-bangsa liya lan swasana kamardikan.
a. Jaman Bale Pustaka ( taun 1920-1940 )
Juru ngarang ing jaman Bale Pustaka yaiku:
-Mas Ngabehi Mangunwijaya, -M.Harjawiraga, -R.T Yasawidagda, -Ki Padmasusastra, -R.B.Sulardi, -Mt.Supardi
b. Jaman Kamardikan ( taun 1950-1990 )
Juru ngarang ing Jaman Kamardikan yaiku:
-Any Asmara, -Asmarahadi, -Purwono, -N.Sakdani, -Senggono, -R.M Ng.Sri Hadidjaja, -Sudarmono K.D, -A.G.Suharti, -Suparta Brata, -Drs. Sutarno, -Widi Widayat , lsp
Aksara Jawa
Aksara Jawa (atau dikenal dengan nama hanacaraka atau carakan) adalah aksara jenis abugida turunan aksara Brahmi yang digunakan atau pernah digunakan untuk penulisan naskah-naskah berbahasa Jawa, bahasa Makasar, bahasa Madura[rujukan?], bahasa Melayu[rujukan?] (Pasar), bahasa Sunda[1], bahasa Bali[rujukan?], dan bahasa Sasak[1]. Bentuk aksara Jawa yang sekarang dipakai (modern) sudah tetap sejak masa Kesultanan Mataram (abad ke-17) tetapi bentuk cetaknya baru muncul pada abad ke-19. Aksara ini adalah modifikasi dari aksara Kawi dan merupakan abugida.
Kelompok aksara
Pada bentuknya yang asli, aksara Jawa Hanacaraka ditulis menggantung (di bawah garis), seperti aksara Hindi. Namun demikian, pengajaran modern sekarang menuliskannya di atas garis.
Aksara hanacaraka Jawa memiliki 20 huruf dasar, 20 huruf pasangan yang berfungsi menutup bunyi vokal, 8 huruf “utama” (aksara murda, ada yang tidak berpasangan), 8 pasangan huruf utama, lima aksara swara (huruf vokal depan), lima aksara rekan dan lima pasangannya, beberapa sandhangan sebagai pengatur vokal, beberapa huruf khusus, beberapa tanda baca, dan beberapa tanda pengatur tata penulisan (pada).
Huruf dasar (aksara nglegena)
Pada aksara Jawa hanacaraka baku terdapat 20 huruf dasar (aksara nglegena), yang biasa diurutkan menjadi suatu “cerita pendek”:
Kelompok aksara
Pada bentuknya yang asli, aksara Jawa Hanacaraka ditulis menggantung (di bawah garis), seperti aksara Hindi. Namun demikian, pengajaran modern sekarang menuliskannya di atas garis.yang biasa diurutkan menjadi suatu “cerita pendek”:
Aksara nglegena | |||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Huruf pasangan (Aksara pasangan)
Pasangan dipakai untuk menekan vokal konsonan di depannya. Sebagai contoh, untuk menuliskan mangan sega (makan nasi) akan diperlukan pasangan untuk “se” agar “n” pada mangan tidak bersuara. Tanpa pasangan “s” tulisan akan terbaca manganasega (makanlah nasi).
Tatacara penulisan Jawa Hanacaraka tidak mengenal spasi, sehingga penggunaan pasangan dapat memperjelas kluster kata.
Berikut ini adalah daftar pasangan:
Aksara pasangan | |||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Huruf utama (aksara murda)
Pada aksara hanacaraka memiliki bentuk murda (hampir setara dengan huruf kapital) yang seringkali digunakan untuk menuliskan kata-kata yang menunjukkan nama gelar, nama diri, nama geografi, nama lembaga pemerintah, dan nama lembaga berbadan (Kata-kata dalam Bahasa Indonesia yang menunjukkan hal-hal diatas biasanya diawali dengan huruf besar atau kapital. Untuk itulah pada perangkat lunak ini kita gunakan huruf kapital untuk menuliskan aksara murda atau pasangannya)
Berikut ini adalah aksara murda serta pasangan murda:
Aksara murda | |||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
Pasangan | |||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
Huruf Vokal Mandiri (aksara swara)
Aksara swara | ||||
|
|
|
|
|
Huruf tambahan (aksara rèkan)
Aksara rèkan | ||||
|
|
|
|
|
Huruf Vokal tidak Mandiri (sandhangan)
Nama Sandhangan | Aksara Jawa | Keterangan |
Wulu |
|
tanda vokal i |
Suku |
|
tanda vokal u |
Taling |
|
tanda vokal é |
Pepet |
|
tanda vokal e |
Taling Tarung |
|
tanda vokal o |
Layar |
|
tanda ganti konsonan r |
Wignyan |
|
tanda ganti konsonan h |
Cecak |
|
tanda ganti konsonan ng |
Pangkon |
|
tanda penghilang vokal |
Péngkal |
|
tanda ganti konsonan ya |
Cakra |
|
tanda ganti konsonan ra |
Cakra keret |
|
tanda ganti konsonan re |
Tanda-tanda Baca (pratandha)
Tanda baca | Aksara Jawa | Keterangan |
Adeg-adeg |
|
tanda awal kalimat |
Pada lingsa |
|
tanda koma |
Pada lungsi |
|
tanda titik |
Pada pangkat |
|
penanda angka |
Pada guru |
|
Awalan surat/cerita |
Pada pancak |
|
Akhir surat/cerita |
Pada luhur |
|
Awal surat untuk derajat lebih tinggi |
Pada madya |
|
Awal surat untuk derajat sebaya |
Pada andhap |
|
Awal surat untuk derajat lebih rendah |
Purwa pada |
|
Awalan tembang |
Madya pada |
|
Tengah tembang (bait) |
Wasana pada |
|
Akhir tembang |
Gaya Penulisan (Style, Gagrag) Aksara Jawa
Berdasarkan Bentuk aksara Penulisan aksara Jawa dibagi menjadi 3 yakni:
- Ngetumbar
- Mbata Sarimbag
- Mucuk eri
Berdasarkan Daerah Asal Pujangga/Manuskrip, dikenal gaya penulisan aksara Jawa :
- Jogjakarta
- Surakarta
- Lainnya
Aturan baku penggunaan hanacaraka
Penggunaan (pengejaan) hanacaraka pertama kali dilokakaryakan pada tahun 1926 untuk menyeragamkan tata cara penulisan menggunakan aksara ini, sejalan dengan makin meningkatnya volume cetakan menggunakan aksara ini, meskipun pada saat yang sama penggunaan huruf arab pegon dan huruf latin bagi teks-teks berbahasa Jawa juga meningkat frekuensinya. Pertemuan pertama ini menghasilkan Wewaton Sriwedari (“Ketetapan Sriwedari”), yang memberi landasan dasar bagi pengejaan tulisan. Nama Sriwedari digunakan karena lokakarya itu berlangsung di Sriwedari, Surakarta. Salah satu perubahan yang penting adalah pengurangan penggunaan taling-tarung bagi bunyi /o/. Alih-alih menuliskan “Ronggawarsita” (bentuk ini banyak dipakai pada naskah-naskah abad ke-19), dengan ejaan baru penulisan menjadi “Ranggawarsita”, mengurangi penggunaan taling-tarung.
Modifikasi ejaan baru dilakukan lagi tujuh puluh tahun kemudian, seiring dengan keprihatinan para ahli mengenai turunnya minat generasi baru dalam mempelajari tulisan hanacaraka. Kemudian dikeluarkanlah Surat Keputusan Bersama (SKB) tiga gubernur (Jawa Tengah, DI Yogyakarta, dan Jawa Timur) pada tahun 1996 yang berusaha menyelaraskan tata cara penulisan yang diajarkan di sekolah-sekolah di ketiga provinsi tersebut.
Tonggak perubahan lainnya adalah aturan yang dikeluarkan pada Kongres Basa Jawa III, 15-21 Juli 2001 di Yogyakarta. Perubahan yang dihasilkan kongres ini adalah beberapa penyederhanaan penulisan bentuk-bentuk gabungan (kata dasar + imbuhan).
Perubahan Aksara Pallawa ke Aksara-Aksara Nusantara
Perbandingan aksara Jawa dan aksara Bali
Hanacaraka gaya Jawa, aksara-aksara dasar | Hanacaraka gaya Bali, aksara-aksara dasar |
Penulisan Aksara Jawa dalam Cacarakan Sunda
Ada sedikit perbedaan dalam Cacarakan Sunda dimana aksara “Nya” dituliskan dengan menggunakan aksara “Na” yang mendapat pasangan “Nya”. Sedangkan Aksara “Da” dan “Tha” tidak digunakan dalam Cacarakan Sunda. Juga ada penambahan aksara Vokal Mandiri “É” dan “Eu”, sandhangan “eu” dan “tolong”